فصل 6 – مواد سازنده ي سنگ كره
كاني ها :
به مواد جامدي كه بطور خالص از كره زمين بدست مي آيند موجودات زنده در بوجود آمدن آنها دخالتي ندارند. كاني گويند. هر كاني از يك عنصر يا تركيب شيميايي چند عنصر با هم بوجود مي آيد و يك يا چند كاني با هم، سنگ ها را تشكيل مي دهند.
تاكنون بيش از 3000 نوع كاني، كه در ساختار سنگ كره زمين بكار رفته اند،شناسايي شده است. انسان براي بدست آوردن مواد خام مورد نياز از صنايع مختلف،مصالح ساختماني ،كودهاي شيميايي،داروسازي،جواهر سازي و ... از كاني ها استفاده مي كند.
فكر كنيد :
1 – كداميك از مواد زير كاني هستند و كداميك كاني نيستند؟
آب يخ نمك خوراكي نفت شيشه مرواريد مغزمداد گچ جيوه طلا شكر الماس
* * * * * *
تشكيل كاني ها:
نمك باقي مانده در ته ظرف و زنگ روي ميخ آهني دو نوع كاني هستند كه بر اثر تغييراتي كه در آب شور و ميخ رخ داده است بوجود آمده اند.
مشاهده كنيد :
1 – مقداري آب دريا يا چاه را در ظرفي بريزيد، سپس ظروف آب را در محل گرمي قراردهيد تا آب آن بخار شود. در ته ظرف چه مي بينيد؟
2- يك ميخ آهني را به مدت چند روز در يك محل مرطوب قراردهيد،روي ميخ چه مي بينيد؟
- در ته ظرف مقداري نمك رسوب مي كند.
- روي ميخ زنگ مي زند.
كاني هاي اوليه :
در زير سنگ كره،لايه اي بسيار داغ و نرم به نام نرم كره وجود دارد. گاهي بر اثر عوامي مثل بالارفتن دما، مقداري از نرم كره ذوب مي شود. به اين مواد ذوب شده «ماگما» مي گويند. ماگما پس از تشكيل شدن به سمت بالا صعود مي كند و ممكن است راهي به سطح زمين بيابد يا داخل سنگ كره سرد شود. در اثر سرد شدن ماگما، كاني هاي اوليه بوجود مي آيند. كوارتز، ميكا و فلدسپات از كاني هايي هستند كه از انجماد مواد مذاب بوجود آمده اند. بنابراين ،از كانيهاي اوليه محسوب مي شوند.
كاني هاي ثانويه :
كانيهاي اوليه چون در دماي زيادي تشكيل مي شوند با شرايط سطح زمين سازگار نيستند و عواملي مانند آب و هوا،به سرعت روي آن ها اثر مي گذارد و آن ها را خرد و تجزيه مي كنند و به كاني هاي جديدي كه با سطح زمين سازگارترند،تبديل مي كند . به همين جهت به آن ها كاني هاي ثانويه مي گويند. كانيهاي رسي از كانيهاي ثانويه اند كه از تجزيه فلدسپات ها بوجود مي آيند.
بعضي از كاني هاي اوليه در آب حل مي شوند. ممكن است برخي مواد حل شده دوباره با يكديگر تركيب شوند يا به حد سير شده برسند،و در آب ته نشين گردند و دسته اي ديگر از كاني هاي ثانويه مانند نمك خوراكي (هاليت)،ژيپس (گچ) و كلسيت را تشكيل مي دهند. گروهي از كاني هاي ثانويه مانند گرافيت (مغز مداد) در اثر گرما و فشار زيادي كه تحمل كرده اند بوجود مي آيند.
شناسايي كاني ها:
كاني ها بسيار گوناگونند. براي شناسايي آن ها از برخي خواص فيزيكي و شيميايي آنها استفاده مي كنند.
شكل بلور :
از نظر علمي به اجسامي بلوري يا متبور گفته مي شود كه ذرات تشكيل دهنده ي آنها با نظم و قاعده معيني در كنار هم قرار گرفته باشند. در مقابل اجسام متبلور، اجسام غيرمتبلور قرار دارند كه طرز قرارگرفتن ذرات در آن ها، تابع قاعده ي معيني نيست و ذرات بطور نامنظم در كنار هم قرار گرفته اند.
يكي از مشخصات كاني ها،شكل بلوري آنهاست. يعني اتم هاي سازنده ي يك كاني به صورتي منظم پهلوي هم قرار مي گيرند و جسمي با سطح هاي صاف ايجاد مي كنند.
سختي :
سختي كاني ها را مي توان «مقاومت آن ها در برابر خراشيده شدن به وسيله ساير اجسام» تعريف كرد. بنابراين اگر دو كاني را روي هم بكشيم،آن كاني كه بتواند روي ديگري شيار يا خط بيندازد،سخت تر است.
رنگ :
كاني ها رنگ هاي متفاوتي دارند. حتي يك كاني ممكن است به علت داشتن مقدار ناچيزي ناخالصي به رنگ هاي متنوع ديده شود. با اين حال،برخي كاني ها به كمك رنگ مشخصي كه دارند، شناسايي مي شوند. براي مثال، گوگرد هميشه به رنگ زرد، فيروزه هميشه به رنگ آبي فيروزه اي و گرافيك هميشه به رنگ سياه است.
رنگ گرد كاني ها در تشخيص كاني ها مؤثرتر است. براي اين كار ،كاني را روي جسمي كه سختي زيادي دارند مي كشند پس از روي رنگ خطي كه برجاي مي گذارد نوع كاني را تشخيص مي دهند.
مشاهده كنيد :
مقداري نمك خوراكي را روي شعله ي آتش بپاشيد،رنگ شعله چه تغييري مي كند؟
رنگ شعله زرد مي شود كه نشانگر وجود سديم در نمك طعام است.
تبادل
لینک هوشمند
